Ik wil u niet jaloers maken, maar tegen de tijd dat u dit leest, bevind ik mij ergens halverwege tussen Egypte en Jordanië. Van daaruit gaat mijn reistraject naar Aleppo, om zo tenslotte richting Istanbul te trekken, en daarmee terug naar Europa. Al die tijd zal mijn geliefde thuis zijn en nagelbijten of ik niet ben geschaakt door één of andere woestijnprins met ogen als zoetwaterpoeltjes. Of misschien ontmoet ik Indiana Jones in Petra. Misschien crasht mijn kameel, of vind ik in pakweg Wadi Rum de job van mijn leven (en dan ben je weg, natuurlijk). Maar omdat zelfs couscous na drie weken gaat vervelen, gok ik erop dat ik mijn lief binnenkort gewoon weer verpletterend in mijn armen sluit, en ik hem in zijn oor fluister dat ik hem heb gemist, gemist, gemist.

Voor u zich collectief zorgen maakt om mijn welbevinden: het valt allemaal nogal mee, hoor. Ik kan daar dan wel tamelijk tot zeer gerust in zijn, maar pakweg vijfhonderd jaar geleden lag dat wel even anders. ‘Den Turck’ gold als de aartsvijand aller aartsvijanden, als de ultieme belichaming van de Heiden en het Kwaad, en de wereldzeeën waren gevuld met monsters en kannibalen, en ook gewoon met zeestormen en ziektes. Een mens moest er wat voor over hebben om de wereldheerschappij te veroveren – maar laat dat nu net de ultieme droom zijn geweest van iedere zichzelf respecterende vorst.

Daarom was het, dat de Portugese koning Johan III omstreeks 1530 een tapijtencyclus liet vervaardigen in Brussel, als lofzang op de heldhaftige ontdekkingsreizen van de Portugezen, en meerbepaald op zijn eigen aandeel daarin. Het centrale tapijt toont dan ook niemand minder dan de koning zelf, samen met zijn echtgenote. Tussen hen prijkt de aardbol – kwestie van meteen te tonen waar het de Portugezen om ging.

Boven het koningspaar zweven, aan de rechterzijde de Roem en de Overwinning, links aangevuld met de Minerva, de godin van de wijsheid, en Ceres, met de hoorn des overvloeds. Het geheel is omkaderd met een boord waarin vruchten, bloemen en gewassen zijn weergegeven, om zo de idee van de overvloed nog te benadrukken. Samen zouden koning Johan en zijn wederhelft immers wijs besturen, en zo niets dan welvaart brengen over de door hen geregeerde gebieden. Vraagt u dat maar eens na bij de indianen.

De idee van de wereldheerschappij was van cruciaal belang in het vroegmoderne christelijke denken. De bijbel voorspelt immers de komst van een laatste wereldmonarch, die de beruchte ‘Turcken’ – en in één adem ook de Antichrist – zal overwinnen en die daarna de gehele wereldbevolking zal verenigen in het christendom. Daarna zal een duizendjarige periode van vrede en welvaart aanbreken. Die periode wordt eigenlijk niets anders dan een terugkeer naar het begin van de bijbel, waarin Adam en Eva lagen te rollebollen in het Aards Paradijs. Ook zij moesten niet werken voor hun eten: druiven, peren en (helaas ook) appels, groeiden spontaan aan de bomen en het koren stond altijd en eeuwig rijp op de velden. Bij het einde van de geschiedenis wordt de wereld wederom niets anders dan een reusachtige moestuin: er is genoeg van alles voor iedereen, en niemand moet zich moe maken.

Geen wonder dat Johan III hoopte dat deze periode snel zou aanbreken: eigenlijk profileert hij zich met dit tapijt als niemand minder dan de laatste wereldmonarch, die de gevreesde Turken zal overwinnen, en die vervolgens de overvloed van het Paradijs zal terugbrengen naar de aarde. Helaas voor hem stierf Jan III nogal roemloos op zijn vijfenvijftigste, zonder ooit een Antichrist van dichtbij te hebben gezien.

Als ik een willekeurige zestiende-eeuwer zou hebben verteld dat ik olijk op reis ben door ‘Turckenland’, zou die prompt een beetje wit rond de neus zijn geworden. Wisten zij veel, dat de sinaasappelbomen hier doorbuigen van de vele vruchten, dat de vijgen rijp van de bomen vallen, en dat op iedere hoek van de straat wel een kraampje staat met donzige perziken. Blijkt dat het land van die vervaarlijke ‘Turck’ eigenlijk niets anders is dan het paradijs.