De liefde gaat me tonrond maken. Benieuwd of mijn uitverkorene me dan nog zo knap zal vinden, maar het is zijn eigen schuld. Dit weekend bracht ik welgeteld drieëndertig uren met hem door, waarop werden verorberd: minipizza’s, koffiekoeken, hartige hapjes, een barbecuemenu, aardbeienijsjes, appeltaart, en havermoutpap met frambozen en honing. Werden gedronken: niet nader te bepalen hoeveelheden rode wijn, witte wijn, cava en een glaasje jenever. En, voor u me een alcoholprobleem toedicht: ook hele liters water en ice tea.

Het slechte nieuws is dat mijn lief en ik binnenkort samen op zoek zullen moeten naar een grotere kledingmaat, of dat mij onder de kerstboom een fitnessabonnement wacht. Het goede nieuws echter is dat de liefde wel vaart bij een extra vetlaagje. Dat was tenminste het wishful thinking van de Romeinse dichter Terentius. Sine Cerere et Baccho friget Venus, zo noteerde hij: zonder Ceres en Bacchus bevriest Venus. Met de oogstgodin Ceres als belichaming van al wat lekker is, en met Bacchus als lichtjes bedwelmde wijngod, begrijpt u dat Terentius allicht ook vooral zelf op zoek was naar een goed excuus om thuis zijn bord nog een keer vol te scheppen. Zonder goed eten en een flinke dosis wijn, zou de liefde immers een treurige dood sterven.

Terentius’ gevleugelde woorden spraken tot de verbeelding, want in de zestiende eeuw werd het thema ongemeen populair in de schilderkunst. Eén van de beroemdste versies werd vervaardigd door de in Antwerpen geboren Bartholomeus Spranger, die vooral furore maakte aan het Praagse hof van keizer Rudolf II. Het was dan ook voor de keizer dat Spranger in 1590 zijn Sine Cerere et Baccho schilderde. Het schilderij toont het spreekwoord wel erg letterlijk: op de voorgrond zijn Bacchus en Ceres getoond, terwijl ze weglopen van een kleumende Venus, die zich warmt bij een vuurtje.

Vergist u zich echter niet: het was hoegenaamd niet de bedoeling dat het thema van Sine Cerere et Baccho de toeschouwer zou aanzetten tot schransen, drinken of vrolijk in het rond flikflooien: naar goede zestiende-eeuwse gewoonte hield het schilderij een waarschuwing in om dat net níét te doen. Niet dat men iets had tegen de liefde, maar de snode Venus stond vooral symbool voor die verfoeide vleselijke driften en voor de ongecontroleerde lichamelijke liefde. En daarvoor moest een mens nu eenmaal op zijn hoede zijn, al was het maar om eerder prozaïsche redenen: seksueel overdraagbare ziekten vormden ook in die dagen al een reëel gevaar. De waarschuwingscampagne avant la lettre was overigens bepaald multimediaal: zo schreef jonker Jan Van der Noot een ode op de kus, die, aldus de dichter, minstens zo erotisch was als de rest van het minnespel. Kwestie van de focus een beetje te verschuiven.

In de keizerlijke collectie zal de boodschap van Sprangers schilderij wellicht echter eerder hebben gefunctioneerd als een lofzang op Rudolf II, die natúúrlijk de rede verkoos boven die laakbare lichamelijke liefde, en die zich toch nóóit te buiten zou zijn gegaan aan schransbuien en dronkenschap. Ahum en uche uch: de nooit gehuwde Rudolf zag zich niet enkel graag omgeven door erotiserende schilderijen, maar liet ook een trits onwettige kinderen achter. Rudolf was overigens nog goed af, want menige edelman liet het leven door syfilis of een gelijkaardig cadeautje van een minnares. Over beschadigde levers als gevolg van alcoholgebruik zijn niet meteen gegevens bekend, maar verkeerde eetpatronen kostten eerder op de eeuw keizer Karel V het leven: behalve jicht, had de man allicht ook suikerziekte, maar omdat suikerziekte officieel nog niet echt was uitgevonden – laat staan de behandeling – vrat de keizer zich letterlijk dood. Of zijn liefdesleven daar beter van werd, is twijfelachtig.

Slik.

Misschien moeten we toch wat gezonder gaan wezen, mijn lief en ik. En omdat een mens van de liefde alleen niet echt kan leven, stel ik een dieet voor van komkommer en olijven met tomaten op een bedje van sla. Of van geroosterde ajuinen, aubergines, rode pepertjes en courgette, samen met wat look even in de oven. Of van wilde rijst met komkommer en tomaat en stukjes sinaasappel. Of… Hm. Ik weet niet of het de redding wordt van onze lijn. Maar lekker zal het zijn. En de liefde, die zal bloeien.

Vorig weekend was ik met mijn lief en enkele vrienden in Westvleteren. De missie was duidelijk: lekker eten, lekker drinken, gezelschapsspelletjes spelen, opnieuw lekker eten, nog meer lekker drinken, en gewoon een geweldig fijne tijd beleven. En misschien nog wat eten. En nog iets drinken. Wat knuffelen met mijn lief. En, goh, voelen we daar niet nog een beetje honger?

Zo was het, dat ik samen met mijn maatje Maarten in de keuken belandde terwijl onze maag nog niet eens aan de vertering van het ontbijt was begonnen, om daar – kwestie van er op tijd aan te beginnen – de lunch klaar te stomen. Intussen zaten mijn geliefde en de anderen in de woonkamer van ons vakantiehuisje, speelden ze Scrabble, dronken ze porto en droomden ze al hardop van het legendarische bier dat die namiddag rijkelijk zou vloeien.

En spontaan moest ik die zaterdagochtend denken aan een schilderij dat Pieter Aertsen in 1553 had geschilderd – noemt u het beroepsmisvorming, of misschien gewoon een afwijking. Hoe dan ook: op de voorgrond is daar allerlei lekkers uitgestald, klaar om te worden bereid door de kok en de kokkin aan de linkerzijde, terwijl het gezelschap rechts duidelijk al een glaasje teveel op heeft: er wordt gegeten, gelachen en geflirt. De oude man met de bierpul wordt overmoedig, en maakt avances bij een vrouw met een gevaarlijk diep uitgesneden jurk. Zij wijst bovendien naar de gloeiende kolen in het haardvuur, symbool voor de (door de drank) opflakkerende passie.

Nochtans is de boodschap van het schilderij er één die gepaard gaat met een vermanend geheven vingertje, want op de achtergrond van het tafereel is Christus voorgesteld terwijl hij op bezoek is in het huis van Martha en Maria van Bethanië. Daar was het, dat Martha zich uitsloofde in de keuken om het de Heer naar Zijn zin te maken, terwijl Maria zich neervlijde aan Christus’ goddelijke voeten en ze luisterde naar Zijn boodschap. Toen Martha zich daarover kwam beklagen, wees Christus haar terecht, zei haar haar kookpot te laten voor wat ie was en te doen zoals haar zus, die had begrepen wat het belangrijkste was.

Martha kon overigens niet echt iets verweten worden. Ze was gewoon een stevig potje aan het koken – er zijn er wellicht al voor minder heilig verklaard. Sympathisanten riepen Martha daarom later uit tot de patroonheilige van de huisvrouwen en de echtgenotes, die het uiteraard als hun opdracht horen te zien manlief rond en gezond te houden. Nochtans verliest Martha het hier van haar devote zuster, en wordt haar kookkunst op Aertsens schilderij duidelijk geassocieerd met zondige begrippen als gulzigheid en dronkenschap, en met de daaruit voortvloeiende vleselijke liefde. Benieuwd of de paters van Westvleteren zich wel eens hebben gerealiseerd wat ook hun bier zoal kan teweeg brengen.

Dat Christus zich bij dat alles op de achtergrond bevindt, verborgen achter de lustige grijsaard en het uitgestalde lekkers, is geen toeval. Het hoorde de toeschouwer eraan te herinneren dat het niet de verleidelijke realiteit is die ertoe doet: de gelovige moet daar doorhéén kijken, en zoeken naar de hogere, goddelijke werkelijkheid. Bovendien wordt op de achtergrond een lesje in de liefde gegeven, want de broederlijke liefde die Maria van Bethanië koesterde voor Christus wordt hier als voorbeeld gesteld voor echtgenoten: die moeten zich niet, zoals de figuren op de voorgrond, overgeven aan de vleselijke liefde, maar wel kuis en beheerst samen leven.

Oei.

Het is maar goed dat Christus tijdens ons weekendje Westvleteren thuis is gebleven, want ik vrees dat we anders een fikse uitbrander zouden gekregen hebben. En wat die liefdeslessen betreft: ik geloof dat ik me liever aan de voeten nestel van mijn geliefde, die best wel te paaien is met verfijnde kost en drank – en ook: met al wat die volgens Aertsens schilderij zoal teweeg brengt…

Soms lijkt het alsof ik vele lieven heb voor de prijs van één. Er is mijn grappige lief, dat me regelmatig de slappe lach bezorgt, er is mijn picknicklief, mijn macholief, en er is mijn knuffellief dat ’s avonds mijn haren kamt. Er is mijn zingende lief dat me doet omvallen van bewondering, er zijn mijn slimme lief en mijn vertederende lief. Er is mijn drukke ik-heb-al-te-lang-moeten-stilzitten-lief zoals hij ’s avonds thuis komt van zijn werk, en er is mijn lieve ik-vind-het-zo-fijn-om-naast-jou-wakker-te-worden-lief dat mij ’s ochtends loom in zijn armen neemt en dan weer veel te laat de deur uitgaat.

Ja, ik kreeg veel lieven voor mijn geld, en het fijne is dat hij er altijd even knap blijft uitzien, welk lief hij vandaag ook is.

Dat laatste kon Pomona niet zeggen van haar Vertumnus. Nochtans had ook Pomona, de Romeinse godin van de tuinen, niet te klagen wanneer het ging over de veelzijdigheid van haar aanbidder. Aanvankelijk had de kuise Pomona helemaal niet omgekeken naar Vertumnus. Als god van de herfst en beschermer van de boomgaarden was Vertumnus nochtans niet de minste, maar het mocht niet baten: Pomona had het veel te druk met het verzorgen van haar tuinen, en de liefde, die interesseerde haar niet. Maar Vertumnus liet zich niet zomaar afschepen. Omdat hij nu eenmaal een god was, kon hij van gedaante veranderen, en dus transformeerde hij zichzelf in een wijnboer, in een visser en in een soldaat, steeds in een poging Pomona’s hart te winnen – maar zonder resultaat. Wanhopig veranderde Vertumnus zich tenslotte in een kreupel oud vrouwtje met een mand vol appels. Zo ging hij – of beter: zij – naar Pomona toe, die belangstellend de vruchten keurde. ‘Wat zijn uw appels mooi!’ prees ze, en Vertumnus rook zijn kans. Hij antwoordde: ‘Maar jij bent nog veel mooier,’ en kuste haar. Pomona schrok zich een hoedje, waarop het oude vrouwtje snel een pleidooi hield voor de liefde en ze tussendoor ook alle kwaliteiten van Vertumnus in de verf zette. Blijkbaar had de preek effect, want toen Vertumnus vervolgens zijn ware gedaante aannam, viel Pomona hem in de armen en ze leefden nog lang en gelukkig.

Het verhaal werd in het Brussel van de jaren 1560 omgezet in een tapijtencyclus voor de leden van het Spaanse hof. Hier zijn het nochtans niet de twee geliefden, maar is het de prachtige tuin die de eigenlijke hoofdrol lijkt te spelen. Dat was niet zonder reden, want als de tapijten tijdens lange en koude winters werden opgehangen in een zaal van het paleis, werd zo een ingebeelde wintertuin gecreëerd. Van onderhoudsvriendelijk gesproken! Overigens isoleerden de dikke tapisserieën de wanden van de slecht verwarmde kamers, en was het dus niet enkel de in beeld gebrachte love story die de harten en ledematen van de aanwezigen enigszins wist op te warmen.

Toch was de voorstelling ook niet vrij van betekenis: de afgesloten tuin – de ‘besloten hof’ – was een traditioneel symbool van de kuisheid, in dit geval van de mooie Pomona, die geen oog had voor de mannen om haar heen. Het rijpe fruit op de voorgrond benadrukt nochtans tegelijk haar vruchtbaarheid: de vrouw heette tenslotte een vrucht te zijn, die op tijd ‘aan de man’ moest worden gebracht opdat ze niet zou rotten. Nodeloos te zeggen dat het mannen waren die deze theorie hadden uitgedacht… Maar laat ons ditmaal eindigen op een romantische noot, want de klimplanten op het raamwerk symboliseren tenslotte het feit dat de liefde slechts bloeit indien ze stevig wordt ondersteund en goed kan wortelen… Zucht.

Mijn lief moet zich niet veranderen in een kreupel oud vrouwtje om mij te overtuigen van zijn kwaliteiten, en al evenmin in een visser of in een soldaat. Al mag hij het, nu ik erover nadenk, altijd proberen als wijnboer. Als hij dan komt aanzetten met een echte Château Van Cauteren zal ik me gewillig een paar kussen laten ontfutselen, en als de wijn echt van een heel goed jaar is, misschien wel een optie op ‘lang en gelukkig’…

De liefde van de man gaat door de maag – het is een cliché zo hoog als een huis, maar het zou geen cliché zijn als er geen flukse dosis waarheid achter zat. Het was mijn lief die dit weekend zijn benen onder mijn keukentafel schoof, terwijl ik me tot mijn eigen ontsteltenis ontpopte tot tamelijk volmaakte huisvrouw (al zeg ik het zelf). Plots werden uit het niks hapjes te voorschijn getoverd met ingrediënten waarvan ik me niet eens had gerealiseerd dat ze in mijn koelkast leefden. Mijn beloning was een blik die me weke knieën bezorgde, en laat het ons er voor de rest op houden dat ik vaker zal koken.

Mannen en voedsel, het blijft een winnende combinatie, dat hadden ze ook in de zestiende eeuw al begrepen. En dat culinaire hoogstandjes wel eens het pad konden effenen naar de slaapkamer, was eveneens genoegzaam bekend, en wel in die mate dat voedingswaren op schilderijen bij de goede verstaander al eens rode oortjes konden veroorzaken.

Kijk maar naar Pieter Aertsens Keukenmeid: ietwat naïeve kunsthistorici uit het verleden meenden in de flink uit de kluiten gewassen meid dan al een verheerlijking te mogen herkennen van de zorgzame huishoudster, maar dat was buiten de lichtjes perverse geest van de zestiende-eeuwers gerekend. Wellicht gaat het in het schilderij immers niet om een vrijblijvende voorstelling van groente en vlees, maar om weinig subtiele verwijzingen naar wat ik hier maar netjes zal omschrijven als de ‘vleselijke liefde’. Die wordt letterlijk gesymboliseerd door de royale homp vlees op de voorgrond, maar ook het gevogelte mag in die context letterlijk worden geïnterpreteerd: ‘vogelen’ betekende ook toen al precies wat u nu denkt. Verderop liggen kolen, want komen kinderen niet ‘uyt den kool’? En wat de suggestieve vorm van de pastinaken betekent, dat laat ik graag over aan uw verbeelding.

Met haar volle boezem en brede heupen werd de keukenmeid zo opeens heel wat anders dan de volmaakte huishoudster: eerder belichaamde ze de onverzadigbaar geachte vrouwelijke geslachtsdrift, die gold als een groot gevaar voor de man – want dié wilde natuurlijk niets liever dan een contemplatief en zedig leven leiden, dat begrijpt u. Tja, het feminisme hadden ze nog niet echt uitgevonden, die zestiende-eeuwers!

Intussen durf ik me amper nog af te vragen wat de inhoud van de gemiddelde winkelkar dan wel mag betekenen vanuit allegorisch oogpunt. Pastinaken, wortels en kolen zijn zonder meer verdacht, maar dat geldt even goed voor de in symbolische termen hoogst vergelijkbare, ‘mannelijke’ asperges en de dito augurken, en dan heb ik het nog niet over suggestieve fruitsoorten als pruimen en perziken, die frequent werden afgebeeld op bordeelscènes. Kweeperen verwezen naar de rondborstigheid van de vrouw, en in de oorspronkelijke versie van Shakespeares Romeo & Juliet, geschreven in 1594-1596, kreunde Juliet: ‘Was ik maar een open mispel, en jij, Romeo, een Poperingse peer…’ Een zin die later al te provocerend werd geacht, waarna Juliet dan maar een boompje moest opzetten over een roos.

Hoe dat ook zij: heren, jullie zijn bij deze gewaarschuwd. Als er vanavond plots komkommers worden geserveerd, kolen, pastinaken of asperges, aangevuld met een sappig fruitdessert, weet dan dat jullie zielenheil in het gedrang is. Indien er echter ook een opengesneden vijg op tafel ligt, dan is er nog hoop: twee helften van een vijg staan immers voor niets anders dan onvoorwaardelijke liefde en trouw, en dan maakt u misschien alsnog kans op dat plekje in de hemel…